Ljósafossstöð

Rekstur Ljósafossstöðvar hófst árið 1937. Þá voru settar upp tvær vélasamstæður, samtals með 8,8 megavatta afli. Þriðja vélin bættist við árið 1944 og er hún 5,8 megavött. Uppsett afl stöðvarinnar er því 14,6 megavött og raforkuframleiðslan er 105 gígavattstundir á ári.

Við gangsetningu stöðvarinnar var framboð rafmagns á höfuðborgarsvæðinu fjórfaldað. Möguleiki skapaðist á að nota rafmagnseldavélar í stað kolavéla en rafmagnið í Reykjavík frá Elliðaánum og fyrir tíma Ljósafossstöðvar var einkum notað til lýsingar. Til þess að auka nýtingu á raforku frá Ljósafossstöð gátu heimilin fengið eldavél frá Rafha í áskrift með rafmagninu.

Eins og nafnið gefur til kynna stendur stöðin við Ljósafoss, útfall Úlfljótsvatns. Stöðin stendur á árbakkanum austan við fossinn, vatnið er leitt um pípur að hverflum stöðvarinnar og þaðan út í ána neðan við fossinn.

Framkvæmdir við virkjun Ljósafoss stóðu frá 1935 til 1937. Mörg handtök þurfti við byggingu aflstöðvarinnar, enda var þetta stærsta verkefni af þessum toga sem ráðist hafði verið í. Við bakka Sogsins var reist 250 manna þorp sem hýsti þá sem störfuðu við þessar miklu framkvæmdir. Kristján 10. Danakonungur og konungur Íslands til 1944 lagði hornstein að stöðvarhúsinu. Virkjun Ljósafoss var tímamótaframkvæmd sem gaf iðnaði kost á að nýta stórvirkar vélar knúnar rafmagni og flýtti þannig mjög fyrir uppbyggingu hans.

Ljósafoss virkjar ána Sogið sem rennur úr Þingvallavatni, líkt og Írafossstöð (1953) og Steingrímsstöð (1959). Aðfaranótt 17. júní 1959 skall á stórviðri og varnargarðurinn hjá Steingrímsstöð sem var í byggingu brast. Vatn beljaði í stríðum straumi inn um göng stöðvarhússins og út í Úlfljótsvatn, reif niður mótauppslátt og sópaði öllu burt sem varð á vegi þess. Þetta var eitthvert mesta tjón sem hafði orðið í mannvirkjagerð hér á landi. Það tók heila 5 sólarhringa að loka skarðinu og hefja framkvændir við uppbyggingu á ný.